Fikri Mülkiyet Hakları
İnsan düşüncesinin ürünü olan yeniliklere verilen haklara fikri mülkiyet hakları denilmektedir. Her bir fikri mülkiyet hakkı, belirli bir yenilik üzerinde sahip olunabilecek maddi ve manevi haklar anlamına gelir ve bu hakları koruyan ve bu haklar hususunda yasal düzenlemeler yapan mevzuatlara tabidir. Bu yasal düzenlemeler, size ait bir eserlerin ya da buluşun ya da bir ismin izinsiz kullanılmasından, sizin onayınızla bu hakların satılmasına kadar birçok konuyu kapsamaktadır.
Fikri mülkiyet haklarına bazı kaynaklarda «Fikri ve Sınai Haklar» denildiğine de rastlamak mümkündür. Örneğin, bu alanda davalara bakan mahkemeler «Fikri ve Sınai Haklar Mahkemeleri» olarak adlandırılmaktadır. Bu haklar temelde sınai mülkiyet hakları ve telif hakları olmak üzere ikiye ayrılır. Bu alandaki yasal düzenlemeler sırasıyla Sınai Mülkiyet Kanunu ve Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa tabidir.
Ülkemizde «Fikri mülkiyet hakkı» ifadesi bazen yalnızca «telif hakları» kavramını ifade edecek şekilde de kullanılabilmektedir. Telif hakları; kısaca edebiyat, sanat, müzik, mimari vb. gibi eserler üzerinden sahip olunabilecek haklardır.
Sınai mülkiyet hakları ise tasarım, coğrafi işaret, geleneksel ürün adları ve entegre devre topoğrafyalarına ilişkin haklar ile buluşlara konu patent ve faydalı modellerle ilgilidir. Günlük hayatta yanlışlıkla tüm bu hakların adına «PATENT» denildiğine rastlasak da bu yazı sonunda her bir hakkın tescilinin ayrı isimlendirildiğini göreceğiz.
Farklar ve Benzerlikler
Benzerlikleri ve orta noktalarına bakılacak olursa, tüm fikri hakların ortak noktası olarak fikri çaba ve zekânın ürünlerini devlet otoritesiyle korumayı amaçlayan ve yaratıcılarına ürünlerini belirli bir süre kullanma ayrıcalığı tanıyan haklar olduğunu söylememiz mümkündür.
Bu kapsamda bilinmesi gereken en temel kural korumanın ülkesel olmasıdır. Fikri mülkiyete ilişkin tescil belgelerinin geçerliliği ulusaldır. Koruma sağlanmak istenen her ülkede ayrı ayrı tescillenmelidir.
Akılda tutulması gereken en önemli noktalardan bir tanesi de yenilikçi fikriniz için bazen birden fazla fikri ve sınai hak ile aynı anda korumanın gerekebileceği durumların da bulunabileceğidir. Bu sebeple, hangi korumanın ne ile ilgili olduğunu bilmek gerekir. Söz konusu haklar arasındaki farklılıkları göz önünde bulundurarak, özellikle korumanın kapsamının, koruma sürelerinin ve tabi oldukları mevzuatların bilinmesi faydalı olacaktır.
Bu kapsamda ülkemizde geçerli her bir fikri mülkiyet türünün kısa bir açıklaması aşağıdadır:
Telif hakkı:
Korumanın kapsamı: Telif hakkı, bir kişinin veya kuruluşun yaratıcı eserlerini koruma hakkını ifade eder. Bu eserler müzik, edebiyat, yazı, mimari, resim, film, fotoğraf, yazılım veya diğer yaratıcı ifadeleri içerebilir. Copyright © ya da Türkçe ifadeyle Telif Hakkı kapsamında, eser sahibi; kendisinin izni olmadan eserinin başkaları tarafından kullanılmasını, dağıtımını, çoğaltılmasını engelleme ve eserin bütünlüğünün korunması gibi maddi ve manevi haklara sahip olur. Telif hakkı için tescil zorunlu değildir. Aksine, fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar eserin üretilmesiyle birlikte doğmaktadır. Ancak tescil ettirilmesi tarihin belirlenmesi açısından avantaj sağlar.
Koruma süresi: Telif haklarının korunma süresi, eser sahibi yaşadığı sürece ve ölümünden itibaren 70 yıldır. (Eser sahibinin tüzel kişi olduğu durumda koruma süresi aleniyet tarihinden itibaren 70 yıldır.)
Türkiye’de tabi olduğu mevzuat / ilgili kurum: 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı Telif Hakları Genel Müdürlüğü
Marka:
Korumanın kapsamı: Marka, bir teşebbüsün mallarının veya hizmetlerinin diğer teşebbüslerin mallarından veya hizmetlerinden ayırt edilmesini sağlaması ve marka sahibine sağlanan korumanın konusunun açık ve kesin olarak anlaşılmasını sağlayabilecek şekilde sicilde gösterilebilir olması şartıyla kişi adları dâhil sözcükler, şekiller, renkler, harfler, sayılar, sesler ve malların veya ambalajlarının biçimi olmak üzere her tür işaretten oluşabilir. Bir ticari marka, sizi rakiplerinizden ayırt etmeye ve başkalarının markanızı kullanmasını engellemeye yardımcı olur.
Koruma süresi: 10 yıl boyunca geçerli olup bu sürenin sonunda yine 10 yıllık sürelerle sürekli yenilenebilir.
Türkiye’de tabi olduğu mevzuat / ilgili kurum: 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu, Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT)
Coğrafi işaret:
Korumanın kapsamı: Coğrafi işaret, tüketiciler için ürünün kaynağını, karakteristik özelliklerini ve ürünün söz konusu karakteristik özellikleri ile coğrafi alan arasındaki bağlantıyı gösteren ve garanti eden kalite işaretidir. Coğrafi işaret tescili ile kalitesi, gelenekselliği, yöreden elde edilen hammaddesi ile yerel niteliklere bağlı olarak belli bir üne kavuşmuş ürünlerin korunması sağlanır. Gıda, tarım, maden, el sanatları, sanayi ürünleri coğrafi işaret tesciline konu olabilir. Coğrafi işaret “Menşe Adı” ve “Mahreç İşareti” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Menşe adı; bir ürünün tüm veya esas özellikleri belirli bir coğrafi alana ait doğal ve beşeri unsurlardan kaynaklanan işaretlere verilen isimdir. Üretim, işleme ve diğer tüm işlemler belirli bir coğrafi alanın sınırları içerisinde gerçekleşmesi gerekir. Söz konusu coğrafi işaretin kaynaklandıkları yöre ile bağları çok kuvvetlidir. (Örneğin; Malatya Kayısısı)
Mahreç işareti; belirgin bir özelliği belirli bir coğrafi bölge ile özdeşleşmiş olan; üretim, işleme vb. işlemlerden en az birinin belirlenmiş coğrafi alan içerisinde gerçekleşen ürünlere verilen isimdir. (Örneğin; Afyon Sucuğu)
Geleneksel Ürün Adı; Menşe adı veya mahreç işareti kapsamına girmeyen ilgili piyasada bir ürünü tarif etmek için geleneksel olarak en az otuz yıl süreyle kullanıldığı kanıtlanan adlar, aşağıdaki şartlardan en az birini sağlaması hâlinde geleneksel ürün adı olarak tanımlanır.
Koruma süresi: süresiz (hükümsüzlük ya da hak ve sorumluluktan vazgeçme olmadığı sürece devam eder)
Türkiye’de tabi olduğu mevzuat / ilgili kurum: 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu, Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT)
Yeni Bitki Çeşitleri Üzerindeki Islahçı Hakları:
Korumanın kapsamı: Yeni Bitki Çeşitleri Üzerindeki Islahçı Hakları bitki çeşitlerinin geliştirilmesini özendirmek, yeni çeşitlerin ve ıslahçı haklarının korunmasını sağlamak amacıyla, yeni, farklı, yeknesak ve durulmuş olduğu tespit edilen bitki çeşitleri geliştirenlere verilmektedir. Kaliteli, verimli, hastalık ve zararlılara dayanıklı bitki çeşitlerini geliştirmek amacıyla, bitkinin genetik yapısının değiştirilmesi yolu ile yapılan ıslahtan doğan bir haktır. Islahçı hakkı, sahibine, çeşidin üretimi, çoğaltımı, çoğaltım amacıyla hazırlanması, satışa arz edilmesi, satılması veya diğer şekillerde piyasaya sürülmesi, ihraç edilmesi, ithal edilmesi ve depolanması yetkilerini tanır.
Koruma süresi: koruma süresi 25 yıldır (asma ve patateslerde 30 yıldır)
Türkiye’de tabi olduğu mevzuat / kurum: 8/1/2004 tarihli ve 5042 sayılı Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin Kanun / T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı
Tasarım:
Korumanın kapsamı: Tasarım, ürünün tümü veya bir parçasının ya da üzerindeki süslemenin çizgi, şekil, biçim, renk, malzeme veya yüzey dokusu gibi özelliklerinden kaynaklanan görünümüdür. Tescil şartları olan yenilik ve ayırt edicilik kriterlerini taşıyan tasarımlar, iki veya üç boyutlu ürünlerde özgünlük ve farklılık yaratarak, ortaya konulan görsel yenilikleri ifade eder. Tasarımlar, Türk Patent ve Marka Kurumuna başvuru yapılarak tescil edilmesi halinde “tescilli tasarım”; ilk kez Türkiye’de kamuya sunulmuş olması halinde ise “tescilsiz tasarım” olarak korunur.
Koruma süresi: Tescilsiz tasarımların koruma süresi 3 yıldır. Tescilli tasarımların koruma süresi ise 5 yıldır ve 5’er yıllık yenilemelerle 25 yıla kadar uzatılabilir.
Türkiye’de tabi olduğu mevzuat / ilgili kurum: 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu, Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT)
Patent:
Korumanın kapsamı: Patent, yeni, benzersiz bir buluşa ilişkin bir ürün veya yöntemin yaratıcılarına verilen bir mülkiyet hakkıdır. Teknolojinin her alanındaki buluşlara yeni olması, buluş basamağı içermesi ve sanayiye uygulanabilir olması şartıyla patent verilir. Patent tescili, buluş sahibinin, buluş konusu ürünü ya da yöntemi 3. kişilerin belirli bir süre üretme, kullanma, satma veya ithal etmesini engelleme hakkı vermektedir.
Koruma süresi: en fazla 20 yıl boyunca geçerli olup bu süre sonunda yenilenemez
Türkiye’de tabi olduğu mevzuat / ilgili kurum: 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu, Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT)
Faydalı Model:
Korumanın kapsamı: Faydalı model de yine patentler gibi, yeni bir buluşa ilişkin bir ürünün yaratıcılarına verilen bir mülkiyet hakkıdır. Patente kıyasla daha az kriterle faydalı model tescili almak mümkündür. Bu kriterler yenilik ve sanayiye uygulanabilirliktir. Patente konu olabilen bazı yenilikler (örneğin yöntemler) faydalı modelle korunamaz. Bir diğer önemli konu da; ürünler birden fayla fikri mülkiyet hakkına konu olabilse de aynı ürün için hem patent hem de faydalı model belgesi almak mümkün değildir. Patent tescilinde olduğu gibi faydalı model tescili de, buluş sahibine, buluş konusu ürünü 3. kişilerin belirli bir süre üretme, kullanma, satma veya ithal etmesini engelleme hakkı vermektedir.
Koruma süresi: en fazla 10 yıl boyunca geçerli olup bu süre sonunda yenilenemez
Türkiye’de tabi olduğu mevzuat / ilgili kurum: 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu, Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT)
Entegre devre topografyası:
Korumanın kapsamı: Entegre devreler, diğer bir adı ile çip veya mikroçipler; elektronik bir işlevi veya bunun gibi diğer işlevleri yerine getirmek üzere tasarlanmış, en az bir aktif elemanı olan ve ara bağlantılarından bir kısmının ya da tümünün bir parça malzeme içerisinde ve/veya üzerinde bir araya getirilmiş ara veya son formdaki ürünlerdir. “Entegre Devre Topoğrafyası” ise; entegre devreyi oluşturan tabakaların üç boyutlu dizilimini gösteren, üretim amacıyla hazırlanmış ve herhangi bir formatta sabitlenmiş görüntüler dizisi olup, her görüntü entegre devrenin üretiminin herhangi bir aşamasındaki yüzeyinin tamamının veya bir kısmının görünümü olarak ifade edilmektedir. Özetle entegre devre topoğrafyası koruması, çiplerin içerisindeki elektronik devre yerleşiminin tasarımının korunması seklinde ifade edilebilir.
Koruma süresi: Başlangıç tarihinden itibaren 10 yıldır ve bu süre onuncu takvim yılının bitiminde sona ermektedir. (Başlangıç tarihi başvuru tarihi ya da yurt içinde veya yurt dışında ilk kez ticarî açıdan piyasaya sürüldüğü tarihten itibaren iki yıl içinde başvurunun da yapılmış olması halinde piyasaya çıkma tarihidir.)
Türkiye’de tabi olduğu mevzuat / ilgili kurum: 5147 Entegre Devre Topoğrafyalarının Korunması Hakkında Kanun, Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT)
Ceren BORA ORÇUN
Biyomedikal Yüksek Mühendisi
Sınai Mülkiyet Uzmanı
Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT)
コメント